لوچی یا انحراف چشم در کودکان چیست؟ راه های تشخیص و درمان مؤثر
انحراف چشم در کودکان (استرابیسم) با علائمی چون چرخش چشم‌ها ظاهر می‌شود و با روش‌هایی مثل عینک، تمرین، جراحی و بوتاکس درمان‌پذیر است.
انحراف چشم (استرابیسم) در کودکان: علائم، علل و درمان
انحراف چشم یا استرابیسم (Strabismus) یکی از شایع ترین اختلالات چشمی دوران کودکی است که در آن چشم ها به طور هماهنگ در یک راستا حرکت نمی کنند. این بیماری که با نام هایی همچون لوچی یا چپ چشمی نیز شناخته می شود، در صورت عدم درمان می تواند منجر به تنبلی چشم (آمبلیوپی) یا حتی از بین رفتن دید سه بعدی شود. خوشبختانه، در بسیاری از موارد، درمان های مؤثری از جمله عینک، تمرینات چشمی، چشم بند و جراحی وجود دارد.
علت انحراف چشم چیست؟
حرکات کره چشم توسط شش عضله چشمی که توسط اعصاب مغزی شماره 3، 4 و 6 کنترل می شوند، هدایت می شود. برای تمرکز روی یک نقطه، این عضلات باید به صورت هماهنگ و متوازن کار کنند. هرگونه اختلال در عملکرد این عضلات یا ارتباط مغز با آنها می تواند منجر به انحراف چشم شود. برخلاف باور عمومی، ضعف عضلات چشم به تنهایی دلیل اصلی این بیماری نیست.
شیوع و انواع انحراف چشم
استرابیسم در حدود 2 تا 4 درصد جمعیت دیده می شود و ممکن است:
از بدو تولد (مادرزادی) وجود داشته باشد.
یا در سنین بالاتر (اکتسابی) ظاهر شود.
انواع انحراف چشم بر اساس جهت انحراف:
- استرابیسم داخلی (Esotropia): چرخش مردمک به سمت داخل؛ شایع ترین نوع در کودکان.
- استرابیسم خارجی (Exotropia): چرخش مردمک به سمت بیرون.
- انحراف عمودی (Vertical Deviations): چرخش مردمک به سمت بالا یا پایین.
استرابیسم کاذب یا غیر واقعی (Pseudostrabismus)
در برخی نوزادان، به ویژه با بینی پهن یا چین های داخلی پلک، چشم ها ممکن است منحرف به نظر برسند، در حالی که این انحراف واقعی نیست. این حالت معمولاً تا 4 تا 6 ماهگی طبیعی است و با رشد کودک برطرف می شود. در صورت تداوم پس از این سن، باید به چشم پزشک مراجعه شود.
عوامل خطر برای بروز استرابیسم
- سابقه خانوادگی
- تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد
- رتینوپاتی نوزادان نارس
- بیماری های عصبی-عضلانی مانند میوپاتی و دیستروفی عضلانی
- بیماری های چشمی (مانند آب مروارید مادرزادی، آسیب به قرنیه و...)
تفاوت استرابیسم و تنبلی چشم
انحراف چشم،استرابیسم: مشکل در هماهنگی حرکتی چشم ها.
تنبلی چشم (Amblyopia): کاهش بینایی در یک یا هر دو چشم که با عینک اصلاح نمی شود. استرابیسم درمان نشده ممکن است باعث بروز تنبلی چشم شود، اما تنبلی چشم می تواند به دلایل دیگری نیز ایجاد شود.
تنبلی چشم در کودکان
چه زمانی باید نگران انحراف چشم کودک بود؟
تا 6 ماهگی، ناهماهنگی مختصر در چشم ها طبیعی است.
از 6 ماهگی به بعد، چشم ها باید تقریباً همیشه در یک راستا حرکت کنند.
در صورت مشاهده چشمان ناهماهنگ، سردرد، حساسیت به نور، یا شکایت از تاری دید، باید به پزشک مراجعه کرد.
سن های کلیدی برای غربالگری بینایی:
- بدو تولد
- 6 ماهگی
- 3 سالگی
- پیش از ورود به مدرسه (5 تا 6 سالگی)
انحراف چشم در نوزادان نارس
نوزادان نارس به دلیل رشد ناکامل شبکیه بیشتر در معرض مشکلات بینایی از جمله استرابیسم هستند. غربالگری چشم در بیمارستان و پس از ترخیص بسیار مهم است. بسته به شدت انحراف، درمان با عینک یا جراحی از حدود دو سالگی ممکن است آغاز شود.
روش های درمان انحراف چشم در کودکان
1. چشم بند (Patch Therapy)
اگر یکی از چشم ها تنبل یا ضعیف تر است، چشم سالم را برای چند ساعت در روز می پوشانند تا چشم دچار انحراف تقویت شود.
2. عینک
در مواردی که عیوب انکساری (نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم) عامل انحراف هستند، عینک می تواند کافی باشد.
3. تمرینات چشمی (ارتوپتیک)
تمرین های خاصی به کودک آموزش داده می شود تا توان عضلات چشمی و هماهنگی بین چشم ها بهبود یابد.
4. جراحی عضلات چشم
در موارد شدیدتر یا زمانی که درمان های دیگر موثر نیستند، جراحی برای تنظیم تعادل عضلات چشم انجام می شود. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و خطرات آن بسیار پایین است.
5. بوتاکس
تزریق بوتولینوم توکسین (بوتاکس) برای تضعیف موقت عضلات بیش فعال چشم در برخی موارد جایگزین یا مکمل جراحی است.
آیا عمل انحراف چشم خطرناک است؟
جراحی انحراف چشم در کودکان معمولاً بی خطر است و احتمال موفقیت تا 99٪ وجود دارد. با این حال، مانند هر عمل جراحی ممکن است با عوارضی مانند:
- عفونت
- خونریزی
- اسکار جراحی
- دوبینی موقت
- اصلاح ناقص
همراه باشد.
انحراف چشم اگر به موقع تشخیص داده شود، اغلب به خوبی قابل درمان است. والدین نقش مهمی در شناسایی زودهنگام این اختلال دارند. توجه به ظاهر چشمان کودک، پیگیری غربالگری های بینایی و مراجعه منظم به چشم پزشک می تواند از بروز مشکلات جدی تر مانند تنبلی چشم یا اختلال در رشد اجتماعی کودک جلوگیری کند.
مشاهده و خرید لباس نوزادی دخترانه
عوامل پنهان در تشدید انحراف چشم کودکان؛ از موبایل تا تغذیه
1. تأثیر انحراف چشم بر رشد روانی-اجتماعی کودک
کودکان با استرابیسم ممکن است دچار کاهش اعتماد به نفس، دوری از همسالان یا حتی تجربه تمسخر در مدرسه شوند.
درمان زودهنگام نه تنها بینایی را بهبود می دهد، بلکه از مشکلات اجتماعی-عاطفی آینده پیشگیری می کند.
2. تأثیر صفحه نمایش و تماشای تلویزیون
والدین باید بدانند تماشای زیاد صفحه نمایش (موبایل، تبلت) به ویژه در کودکان خردسال می تواند مشکلات تمرکز چشمی را تشدید کند یا علائم استرابیسم را پنهان کند.
توصیه: در کودکان زیر 2 سال، استفاده از وسایل دیجیتال تا حد امکان ممنوع یا محدود به تماس تصویری باشد.
مشاهده و خرید لباس نوزادی پسرانه
3. نقش تغذیه در سلامت چشم
تغذیه مناسب در سال های اول زندگی به رشد سیستم بینایی کمک می کند. مواد مغذی مهم:
- ویتامین A (هویج، تخم مرغ، کدو)
- لوتئین و زآگزانتین (سبزیجات برگ سبز)
- امگا-3 (ماهی، گردو، روغن بذر کتان)
4. تأثیر نور و وضعیت خواب کودک
خواب ناکافی یا قرار گرفتن زیاد در معرض نور مصنوعی شدید می تواند عملکرد عضلات چشمی را دچار اختلال کند.
توصیه: خواب کافی (حداقل 12 ساعت در نوزادان) و استفاده از نور ملایم در محیط کودک
انحراف چشم یا استرابیسم، گرچه در نگاه اول ممکن است والدین را نگران کند، اما در بیشتر موارد با تشخیص به موقع و درمان مناسب، کاملاً قابل کنترل و حتی درمان است. نکته مهم این است که این مشکل، نشانه ای از ناتوانی یا ضعف کودک نیست، بلکه فقط نیاز به توجه بیشتر و مراقبت هدفمند دارد. با پیگیری منظم، مشاوره با چشم پزشک کودکان و استفاده از روش های درمانی علمی مانند عینک، تمرینات چشمی یا جراحی، می توان از بروز عوارضی مانند تنبلی چشم یا اختلال در بینایی سه بعدی جلوگیری کرد. والدینی که آگاهانه عمل می کنند، نه تنها به سلامت بینایی کودکشان کمک می کنند، بلکه مسیر رشد روانی و اجتماعی او را نیز هموارتر می سازند. به خاطر داشته باشید: اقدام زودهنگام، کلید پیشگیری و موفقیت در درمان است.
